Autor: Agnieszka Starzyk - Aplikant radcowski
7 listopada 2019 roku weszły w życie przepisy regulujące odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych. Jak wynika z uzasadnienia do projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, jednym z głównych postulatów dodania do KPC nowych regulacji jest zapewnienie szybszego rozpoznawania spraw gospodarczych, niż pozostałych spraw cywilnych.
Odnosząc się do zawartego w tytule słowa „powrót”, warto nadmienić, że odrębne postępowanie w sprawach gospodarczych istniało już w polskim prawie. Zostało wprowadzone do KPC w 1989 roku. Jednak na mocy ustawy z dnia 16 września 2011 roku zostało zniesione. W konsekwencji, od dnia 3 maja 2012 roku sądy gospodarcze rozpoznawały sprawy gospodarcze w „zwykłym” postępowaniu.
Regulacja wprowadzona w wyniku nowelizacji nie jest jednak wiernym odtworzeniem uprzednio obowiązujących przepisów. Nie wszystkie instytucje zostały przywrócone, część została zmodyfikowana, pojawiły się także nowe rozwiązania.
W celu ustalenia, czy dana sprawa może być rozpoznawana w odrębnym postępowaniu gospodarczym, należy przede wszystkim ustalić jakie sprawy należą do kategorii spraw gospodarczych. Katalog spraw gospodarczych został zawarty w art. 4582 § 1 KPC. Przepis ten jest odzwierciedleniem art. 2, uchylonej w związku z tegoroczną nowelizacją KPC, ustawy z dnia 24 maja 1989 roku o rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych. Regulacja została jednak w pewien sposób zmodyfikowana.
Przede wszystkim do katalogu spraw gospodarczych dodano sprawy z umów o roboty budowlane, umów związanych z procesem budowlanym, sprawy z umów leasingu, a także sprawy przeciwko osobom odpowiadającym za dług przedsiębiorcy. Jednocześnie w art. 4582 § 2 KPC wskazano jakie sprawy z pojęcia sprawy gospodarczej zostały wykluczone. Wykluczono sprawy o podział majątku wspólnego wspólników spółki cywilnej po jej ustaniu oraz sprawy o wierzytelność nabytą od osoby niebędącej przedsiębiorcą, chyba że wierzytelność ta powstała ze stosunku prawnego w zakresie działalności gospodarczej prowadzonej przez wszystkie jego strony.
Analizując przepisy KPC regulujące postępowanie w sprawach gospodarczych, warto zwrócić uwagę na to, że jednym z nowych wymagań procesowych jest zobowiązanie powoda i pozwanego do podania w pierwszych pismach procesowych adresu poczty elektronicznej lub złożenie oświadczenia, że strona takiego adresu nie posiada. Niedopełnienie tego obowiązku jest traktowane jako brak formalny uniemożliwiający nadanie pismu prawidłowego biegu, co w konsekwencji skutkuje wezwaniem stron do uzupełnienia braku. Natomiast w sytuacji wniesienia pisma niespełniającego powyższych wymogów przez profesjonalnego pełnomocnika pismo zostaje mu zwrócone.
Wymóg wskazania adresu poczty elektronicznej wiąże się z kwestią udzielania przez sąd pouczeń stronom postępowania. Zgodnie z wprowadzonymi przepisami, jeżeli strona nie jest reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika, to sąd niezwłocznie po złożeniu przez nią pierwszego pisma procesowego udziela stosownych pouczeń (o treści art. 4585 § 1 i 4, art. 4586, art. 45810 i art. 45811 KPC) zarówno na piśmie jak i na wskazany przez stronę adres poczty elektronicznej. Co więcej, istnieje obowiązek dwukrotnego pouczenia. Drugiego pouczenia sąd dokonuje przy pierwszej czynności, na którą strona się stawiła.
Na szczególną uwagę zasługuje przepis art. 4585 KPC wprowadzający tzw. prekluzję dowodową. Ma ona na celu przyjęcie obostrzeń czasowych w zakresie powoływania twierdzeń i dowodów. Przepis nakłada bowiem na strony obowiązek zgłoszenia wszystkich twierdzeń i dowodów już w pierwszych pismach procesowych tzn. w przypadku powoda w pozwie, a w odniesieniu do pozwanego w odpowiedzi na pozew. Nie jest jednak wykluczone powoływanie dalszych twierdzeń i dowodów, jeżeli taka potrzeba wyniknie w późniejszym toku postępowania lub kiedy ich powołanie nie było wcześniej możliwe. W takim wypadku strona musi uprawdopodobnić te okoliczności i powołać dalsze twierdzenia i dowody w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym powołanie stało się możliwe lub wynikła potrzeba ich powołania. Ponadto, osoba która nie jest reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, przy okazji doręczenia pouczeń, o których mowa powyżej, zostanie wezwana przez przewodniczącego do powołania wszystkich twierdzeń i dowodów w wyznaczonym terminie. Zgodnie z ustawą termin ten nie może być krótszy niż tydzień.
Warto również zwrócić uwagę na to, że nowe przepisy przyznają osobie, która nie jest przedsiębiorcą lub jest przedsiębiorcą będącym osobą fizyczną, uprawnienie do złożenia wniosku o rozpoznawanie sprawy z pominięciem przepisów o postępowaniu w sprawach gospodarczych.
Nie sposób pominąć także regulacji dotyczących postępowania dowodowego. Na podstawie nowych przepisów do polskiego postępowania cywilnego wprowadzono nowy rodzaj umowy procesowej, czyli umowę dowodową. Na jej mocy strony mogą ograniczyć zakres postępowania dowodowego poprzez wyłączenie określonych rodzajów dowodów. Innymi słowy, strony mogą się umówić, że w postępowaniu gospodarczym zrezygnują np. z przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego. Umowa dowodowa może być zawarta na piśmie pod rygorem nieważności albo ustanie przed sądem.
Analizując przepisy regulujące postępowanie gospodarcze, można zauważyć, że w postępowaniu dowodowym przyznano prymat dowodom z dokumentów. Dowód z zeznań świadków sąd może dopuścić jedynie w przypadku braku środków dowodowych lub gdy po ich wyczerpaniu pozostają niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
W postępowaniu w sprawach gospodarczych wyłączone zostało także stosowanie niektórych instytucji. Niedopuszczalne jest powództwo wzajemne. W toku postępowania nie można występować z nowymi roszczeniami zamiast lub obok dotychczasowych. Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy w przypadku zmiany okoliczności, powód może żądać, zamiast pierwotnego przedmiotu sporu, jego równowartości lub innego przedmiotu. Natomiast w sprawach o świadczenia powtarzające się, powód może rozszerzyć powództwo o świadczenia za kolejne okresy. W postępowaniu w sprawach gospodarczych wyłączone jest także fakultatywne zawieszenie postępowania przez sąd z urzędu w przypadku niestawiennictwa stron na rozprawie oraz w razie niestawiennictwa powoda, gdy nie żądał on rozpoznania sprawy podczas jego nieobecności, a pozwany nie zgłosił wniosku o rozpoznanie sprawy. Niedopuszczalne są także zmiany podmiotowe w procesie na zasadzie art. 194–196 i art. 198 KPC. Wyłączono także możliwość przekazania sprawy przez sąd rejonowy na wniosek pozwanego sądowi okręgowemu w sytuacji, gdy pozwany wytoczył przeciwko powodowi przed sądem okręgowym inne powództwo, ale wpływające na roszczenie powoda bądź mające z nim związek albo, gdy roszczenia stron nadają się do potrącenia.
Na koniec warto także zwrócić uwagę na to, że wśród regulacji dotyczących postępowania gospodarczego znalazł się przepis, zgodnie z którym sąd może obciążyć powoda lub pozwanego kosztami procesu w całości lub w części, niezależnie od wyniku sprawy, jeżeli przed wytoczeniem powództwa strona zaniechała próby dobrowolnego rozwiązania sporu, uchyliła się od udziału w niej lub uczestniczyła w niej w złej wierze przez co przyczyniła się do zbędnego wytoczenia powództwa lub wadliwego określenia przedmiotu sprawy.
Na uwagę zasługuje również to, że wyrok sądu pierwszej instancji, wydany w postępowaniu w sprawach gospodarczych, zasądzający świadczenie w pieniądzu lub rzeczach zamiennych, z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności.
Analizując powyżej opisany fragment nowelizacji, nasuwa się pytanie, czy wprowadzenie odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych rzeczywiście przyczyni się do ich szybszego rozpoznawania. Co prawda nowe przepisy zawierają regulację, zgodnie z którą czas wydania rozstrzygnięcia w sprawie gospodarczej nie powinien przekroczyć pół roku od czasu uzyskania stanowisk obu stron, czyli od dnia złożenia odpowiedzi na pozew, niemniej jednak nie jest to termin sztywny i bezwzględny. Mając na uwadze aktualne realia, a w szczególności obciążenie sędziów i sądów można uznać, że termin ten wyraża postulat szybkości postępowania, jednak weryfikacji postulatów dokona rzeczywistość.
Comments