11.10.2021
Autor: Jarosław Kruk - radca prawny, partner zarządzający
Zainspirowany artykułem zespołu prawników Carlsons Solicitors Limited Company „Should fraud be pursued as a civil matter or as a criminal offence”, w którym autor opisuje zwalczanie fraudów w Anglii, https://www.carlsonssolicitors.com/news/2021/8/5/is-fraud-a-civil-matter-or-a-criminal-offence?utm_source=LinkedIn&utm_medium=social&utm_campaign=aug-blog chciałbym porównać to z praktyką, jaką stosuje się w Polsce.
W przeciwieństwie do krajów common law, w Polsce do zwalczania fraudów należy użyć obu metod równolegle – wszcząć postepowanie karne i jednocześnie cywilne. Jest to moim zdaniem konieczne, gdy chodzi o oszustwa międzynarodowe, gdzie sprawców należy ścigać w wielu jurysdykcjach.
Wynika to z faktu że:
jednym z największych problemów w polskim procesie cywilnym jest jego przewlekłość, wynikająca głównie z długiego okresu oczekiwania na wyznaczenie pierwszego lub kolejnego terminu rozprawy, długiego okresu oczekiwania na opinię biegłego itp;
w Polsce sądy cywilne niezbyt przychylnie podchodzą do gromadzenia materiału dowodowego z urzędu. Sądy bardzo rzadko wykazują inicjatywę, wolą też ograniczyć się do dowodów z zeznań świadków i dowodów z dokumentów przedstawionych przez strony;
sądy cywilne z reguły nie spieszą się z wydawaniem zabezpieczeń, mają problemy, gdy sprawa zahacza o inne jurysdykcje, nie rozumieją instytucji z „common law”;
warto też dodać, że w polskim procesie cywilnym, o wiele częściej niż w procesie karnym, można spotkać się z sytuacją zatajania prawdy. Polski proces karny budzi większy respekt i obawę przed jawnym zeznawaniem nieprawdy;
niektóre dowody, zwłaszcza te związane z praniem pieniędzy, można uzyskać tylko w postępowaniu karnym.
Oczywiście są sędziowie, którzy są przeciwieństwem tego, co opisałem powyżej i postępują bardzo energicznie i zdecydowanie.
W polskim postępowaniu karnym można:
uzyskać dowody objęte tajemnicą bankową, podatkową czy telekomunikacyjną, a także dane analizowane przez Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (np. wszystkie transakcje powyżej 15 000 EUR) i często odbywa się to w miarę szybko;
szybko przesłuchać świadków a następnie ich zeznania wykorzystać w postępowaniu cywilnym, w tym za granicą. Dzieje się tak dlatego, że pokrzywdzona strona ma dostęp do znakomitej większości akt i dowodów, może się nimi legalnie posługiwać, zwłaszcza w postępowaniach sądowych w Polsce i zagranicą (zakazane jest tylko upublicznianie informacji z toczącego się postępowania);
po postawieniu zarzutów konkretnym osobom, można uzyskać zabezpieczenie na majątku osobistym członków zarządu firmy uczestniczącej w procederze oszustwa, co jest praktycznie niemożliwe w postępowaniu cywilnym. Takie zabezpieczenie dobrze wpływa na skłonność sprawców do ugody.
bardzo dobrze sprawdza się instytucja obowiązku naprawienia szkody, zwłaszcza gdy sprawca ma wyrok w zawieszeniu. Często zdarza się, przy energicznej postawie pokrzywdzonego, odzyskanie strat, gdyż sama obawa przed więzieniem działa lepiej niż samo więzienie.
Oczywiście prokuratura może nie podjąć postępowania, sprawę umorzyć dla statystyki. Dużo zależy od postawy pełnomocnika, tak samo jak w procesie cywilnym. Wszczynając postępowanie karne, w zawiadomieniu należy posługiwać się jak najprostszą argumentacją unikając skomplikowanych dywagacji cywilnych. Polska prokuratura bardzo lubi umorzyć sprawę wskazując, że sprawa powinna być rozstrzygnięta przez sąd cywilny.
Moja długoletnia praktyka i doświadczenie wynikające z prowadzonych na przestrzeni lat skomplikowanych i zawiłych spraw fraudowych, wskazuje że w Polsce najlepszym rozwiązaniem dla klienta będzie rozpoczęcie swojej walki o odzyskania skradzionych środków poprzez złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa na gruncie prawa karnego. Legalnie zdobyte dowody dają możliwość późniejszego lub równoległego wykorzystania ich w postępowaniu cywilnym zarówno w Polsce jak i zagranicą. Oba postępowanie należy prowadzić równolegle i elastycznie wykorzystując dowody z jednego w drugim i odwrotnie mając przed sobą główny cel – odzyskanie skradzionego majątku.
